Thiên Thai
Bài số 1, của Gấu
Bài số 2, của Quỳnh Dao, đăng trên Người Việt.
Theo Gấu, PD không thể nào với tới VC [Văn Cao, hay VC thì cũng được].
Lý do, Văn Cao ở lại, mà PD bỏ chạy, rồi lại quay về.
Lý do, nữa, Văn Cao đóng hai vai, vừa là nhạc sĩ thi sĩ, vừa là đao phủ, theo nghĩa Kundera phán, Cách Mạng Nga cần cả hai ông, một thi sĩ Maia, một Trùm Mật Vụ Dzherzhinsky.
PD không làm được cả hai: Chưa phải là thi sĩ, và chưa từng là đao phủ.
Làm thịt gái thì giỏi nhưng làm thịt người thì không thể!
Hi,
Thiên Thai!
Có
tới hai cõi Thiên Thai.
Một
của Văn Cao, “Chúng em xin dâng [hai] chàng [bốn] trái
đào tiên”.
"Chốn
đây hoa xuân chưa từng gặp bướm trần gian”.
Và
Thiên Thai, của cái tuổi chẳng bao giờ lớn, chẳng bao giờ
trưởng thành.
[Gấu
chọn cả hai].
Hồi
nhớ tương lai: Alice
phiêu lưu vào Cõi Tiên.
Lewis
Carrol đã ‘đi qua phía bên kia tấm gương’, ngày 14
tháng Giêng năm 1898 nhưng cả một thế kỷ sắp sửa qua đi, tiếng cuời của
ông vẫn
ròn rã đâu đó, như của chú mèo Cheshire. Những nhân vật của ông: Lapin
Blanc,
Dodo, Chapelier... đã được tác giả truyền cho biệt tài: làm say mê mọi
thời,
mọi tầng lớp độc giả, trong số đó có Walt Disney, những nghệ sĩ siêu
thực,
những người thích chuyện vô nghĩa (non-sens), những đệ tử của Freud.
Truyền
thuyết về ông, là về một con người kép. Linh mục,
giáo sư toán tại Oxford,
ông “điểm hỏa’ và làm nổ tung luận lý, chỉ với những giấc mơ của mình,
và đã
từng để cho nhân vật thốt lên: “Ô! đừng làm ta nhức đầu với những con
số.” Con
người của chủ nghĩa thuần khiết thời Victoria
này lại bị quyến rũ bởi một đam mê bất thường: nhìn ngắm mấy cô bé
trước ống
kính, của một ông thợ chụp ‘không được lành mạnh’. Nhưng qua đó, là cả
một giấc
mơ của con người về một cõi nhỏ chẳng bao giờ lớn, như một Peter Pan
của J. M.
Barrie.
Một
trong những nhà thám hiểm số một của thế giới trẻ con.
André
Breton coi ông là bậc thầy đầu tiên của trò trốn học
“núp lùm”, “chui vô bụi rậm” của chúng ta.
“Tên
sát nhân! Nó tới đây là để bức tử thời gian. Hãy cắt
đầu nó”, bà Hoàng-hậu thét lên. (Alice).
“Thật tiện lợi, khi hồi nhớ làm việc được cả hai chiều”.
“Hồi
nhớ của tôi chỉ làm việc một chiều”. Alice nói. “Tôi không thể nhớ chuyện,
trước
khi nó xẩy ra”.
“Quá
nghèo nàn, thứ hồi ức chỉ nhớ chuyện đã qua”. Hoàng hậu
nói.
“Bà
nhớ rành rọt nhất, là những chuyện gì?”. Alice dò hỏi.
"Ồ!
Những chuyện xẩy ra tuần lễ tiếp theo tuần tới”. Bà
Hoàng thản nhiên nói. (Through the Looking Glass).
Và,
bởi vì Gấu bắt cá hai tay, nên suy ra một điều là, có vẻ
như những tay chuyên viết chuyện nhi đồng đều có... vấn đề.
Lewis
Carrol mê chụp hình bé gái. Ông viết Alice lạc vào xứ thần tiên, là do một
bé gái
"order". Duyên Anh viết Con Sáo Của Em Tôi, nhưng còn viết những bài
đánh đấm dưới bút hiệu Thương Sinh. Lê Tất Điều của Những Giọt Mực còn
là Kiều
Phong chuyên trừ... Tà!.
Nhưng
ly kỳ nhất, có lẽ là trường hợp Hans Christian
Andersen, tác giả của những câu chuyện thần tiên dành cho con nít, mà
bất cứ
một người lớn nào đều đọc, hoặc nghe đọc, ít ra là một chuyện, của ông.
Nhân
dịp kỷ niệm hai trăm năm năm sinh của ông, tờ TLS điểm một số sách mới
xb, để
tưởng niệm một con người viết, bằng sức mạnh của những cơn ác mộng,
những câu
chuyện thần tiên dành cho nhi đồng, trước khi Freud lập ra một số lý
thuyết của
ông về "tính ưu việt" của kinh nghiệm trẻ thơ [the primacy of
childish experience]. Xin giới thiệu bạn đọc trang web nhân dịp kỷ niệm
ông:
Như TLS viết, trọn cả một thế giới ở trên đầu ông. Những thằng người tuyết, những con vịt con, và còn rất nhiều điều quái dị tai ác khác, của nỗi buồn [Snowmen, ducklings and other perverse fantasies of sorrow].
Hai Cõi
Thiên Thai (Quỳnh
Giao)
Wednesday,
October 07,
2009
Quỳnh
Giao
Trong
dịp Trung Thu, khi ngồi
ăn miếng bánh dẻo thơm phức mùi hoa chuối, người viết bỗng nhớ về tuổi
ấu thơ ở
nhà... Bánh nướng thì có khi mình còn nhường người Tầu, chứ bánh dẻo
thì của
Việt Nam
mới ngon! Từ ở nhà đã thấy như vậy.
Ngồi
tại Cali
thưởng trăng mà cắn miếng bánh dẻo nhân
hạt sen cà của Bảo Hiên thì thấy mát ruột và nhớ nhà. Uống ngụm trà rồi
miên
man nhớ tới chuyện ấu thơ. Nào là Ðường Minh Hoàng du nguyệt điện, nào
là vũ
khúc nghê thường... Với lũ nhóc, cõi Thiên Thai lúc đó có khi chỉ là
đường Ðồng
Khánh trong Chợ Lớn nhờ mấy cái tủ kiếng và hình tiên múa treo lơ lửng
ngang
đường dây điện...
Thế rồi
mình nghĩ đến cõi
Thiên Thai trong thi ca, thơ phú...
Với
người yêu nhạc và lại đi
hát từ tấm bé, cõi Thiên Thai ấy gợi nhớ tới hai ca khúc nổi tiếng của
Văn Cao
và Phạm Duy. Xin hãy ăn bánh thưởng trăng bằng cách tìm về hai ca khúc
ấy...
Dường
như vào thuở bắt đầu
sáng tác nhạc, Phạm Duy đã coi Văn Cao là một mentor (người dìu dắt)
của mình.
Quỳnh Giao đã có lúc so sánh sự nghiệp của hai nhạc sĩ, một Văn Cao già
dặn từ
trẻ và một Phạm Duy tràn đầy phong độ lúc trung niên. Khi Văn Cao viết
các tác
phẩm “lớn” như Thiên Thai, Trương Chi hay Trường Ca Sông Lô, thì Phạm
Duy mới
chỉ có Cô Hái Mơ, Cây Ðàn Bỏ Quên, Chú Cuội, Ðêm Xuân...
Nhưng
thiên tài Văn Cao tắt
ngúm sau vụ Nhân Văn Giai Phẩm tại miền Bắc, và Phạm Duy của thập niên
50-60
thăng hoa ở trong Nam với những ca khúc xưng tụng quê hương như Tình
Ca, Tình
Hoài Hương, Người Về, Chiều Về Trên Sông, hay trường ca Con Ðường Cái
Quan,
ngoài những tình khúc để đời như Ngày Ðó Chúng Mình, Thương Tình Ca,
Ðường
Chiều Lá Rụng, Kiếp Nào Có Yêu Nhau, Còn Gì Nữa Ðâu, Nước Mắt Rơi,
v.v... Qua
thập niên 70, Phạm Duy vẫn lừng lẫy với đời qua những ca khúc hay và
đẹp như Kỷ
Niệm, Trả Lại Em Yêu, Nghìn Trùng Xa Cách, Cỏ Hồng và một trường ca nữa
là Mẹ
Việt Nam...
Với
ngàn lời ca như Phạm Duy
đã từng kể và ghi lại, thì tài năng của ông quả đã vượt qua Văn Cao quá
xa. Vậy
tại sao mỗi một sáng tác của Văn Cao lại như một nỗi ám ảnh của Phạm
Duy?
Sở dĩ
người viết dám nói vậy,
vì chính Phạm Duy luôn luôn phân tích kỹ càng nhạc thuật và lời từ của
Văn Cao,
và khiêm nhượng tự nhận rằng mình có bị ảnh hưởng của Văn Cao. Khi Văn
Cao viết
Trương Chi, ông có vẻ kể chuyện cổ tích, mà thật sự là lời ta thán (hay
xưng
tụng) về cõi cô đơn của chính mình. Sau đó vài năm Phạm Duy viết bài
Khối Tình
Trương Chi hoàn toàn trong sáng theo lối kể chuyện. Quỳnh Giao cũng đã
viết về
cả hai ca khúc này trong mục tạp ghi (“Có hai chàng Trương”) vào đầu
Tháng Chín
năm ngoái.
Khi
sáng tác bài Ðường Em Ði
hồi cuối thập niên 60, tức là khá lâu sau Cung Ðàn Xưa của Văn Cao,
Phạm Duy
cũng thừa nhận rằng mình bị ảnh hưởng Văn Cao với “gót hài khai hoa,”
mà viết
nên “Ðường em có đi, hằng đêm bước qua, nở những đóa thơ, ôi dị kỳ”...
Nghĩ vậy
nên hôm nay, Quỳnh Giao tìm đến hai cõi Thiên Thai của hai đại nhạc sĩ,
đó là
hai bài Thiên Thai, và Tiếng Sáo Thiên Thai...
Văn Cao
viết Thiên Thai đầu
thập niên 50, trong bản in của nhà xuất bản Tinh Hoa ở Huế thì ghi là
1953.
Nhạc của Văn Cao và lời của Văn Cao và Hoàng Thoái. Bài hát viết trên
cung Ré
thứ, hầu như là loại âm giai mà các nhạc sĩ mới sáng tác ngày xưa đều
dùng. Hai
đoạn mở đâu cung Ré thứ có những chuyển đoạn khéo léo như cách kể câu
chuyện
khi du dương, khi kỳ bí. Chỉ đến đoạn cuối, ông mới chuyển qua Ré
Trưởng trong
sáng và rộn rịp. Các ca sĩ ngày xưa hát toàn giọng kim thì mới ca cho
đúng
“ton”, toàn những nốt Fa Năm (tức là nốt Fa ở hàng kẻ thứ năm) cao chót
vót,
véo von trong trẻo.
Văn Cao
quả là người khéo kể
chuyện!
Ông bắt
đầu bằng tiếng hát,
“Tiếng ai hát chiều nay vang lừng trên sóng”... Nhưng mà “ai” hát? Chữ
“ai” này
đắc địa quá chừng! Chúng ta không cần biết là ai hát, chỉ thấy tiếng
hát vang
vọng trên sóng nước, làm cho âm ba rung cánh đào rơi, và làn khói phủ
quanh
trời khiến tác giả nhớ tới cảnh Lưu Nguyễn ngày xưa lạc tới Ðào
Nguyên...
Từ đây
chúng ta bước vào
truyện với Thiên Thai ngày tháng không tàn, và gặp cả thiên tiên dâng
trái đào
thơm trong điệu vũ nghê thường mờ ảo... Nét nhạc đến đây trở thành lộng
lẫy,
nghe như có loan, có phách và có cả đèn hoa rực rỡ của một hội hoa
đăng...
Nhưng non tiên nào rồi cũng hoang vắng vì thiếu tình yêu nơi dương thế!
Ðiệp
khúc ròn rã tiếng gió cùng tiếng phách, như tiễn người về trần, rồi
thành man
mác buồn khi mỗi chiều xa khơi người về trần lại nhớ tới cõi tiên...
Thật là
một tuyệt tác về cả ý
nhạc lẫn lời từ. Bài hát này, Quỳnh Giao thích nhất khi được nghe giọng
hát
trượng phu Anh Ngọc trình bày, với dàn phụ họa giọng nữ trong chương
trình
Hoàng Trọng ngày xưa...
Phạm
Duy sáng tác bài Tiếng
Sáo Thiên Thai năm 1959 tại Saigon, mà theo lời của chính tác giả là
viết cho
cặp song ca Thái Thanh, Thái Hằng lúc đó đang rất ăn khách và thiếu bài
hát
song ca.
Không
như Thiên Thai là
truyện cổ tích kể lại bằng nhạc, Tiếng Sáo Thiên Thai không kể chuyện
hai chàng
Lưu Nguyễn, mà là một bài hát lấy ý thơ của Thế Lữ phổ vào nhạc. Nhưng
Tiếng
Sáo Thiên Thai là một cảnh tiên êm đềm và thơ mộng. Âm điệu Habanera
dìu dặt và
êm ái rất thích hợp với lời ca khi lửng lơ, khi cao vút, khi xa vắng,
khi mênh
mông...
Tiếng
Sáo Thiên Thai được
viết trên cung Mi giáng Trưởng, lên cao vút (cũng là nốt Fa Năm) đều
đặn như
một bài thơ năm chữ và đặc biệt là cứ mỗi cuối câu, lại có một câu láy.
Xuân
tươi,
Êm êm
ánh xuân nồng
Nâng
niu sáo bên rừng
Dăm ba
chú kim đồng...
Vào
thời đó, modulation của
Tiếng Sáo Thiên Thai mới thật là tài tình mới mẻ vì Phạm Duy chuyển từ
cung Mi
giáng Trưởng qua cung Sol thứ / Ré 7/ Sol thứ / Ré 7/ Mib Trưởng / Ré
7/ Sol
thứ. Rồi lại chuyển qua cung Do thứ / Fa 7, để chuyển về cung Si giáng
Trưởng /
Fa7/ Si giáng Trưởng, lập lại hai lần, vào nốt cảm âm để về lại nguyên
cung là
Mi giáng Trưởng. Hát bài này với một người đệm đàn không được cứng và
không
biết chuyển cung thì ca sĩ phải giữ lấy hồn mình, kẻo đi lạc lên Thiên
Thai mà
không hay...
Ngoài
hai cô Thái Thanh và
Thái Hằng thường trình bày rất quyện và điêu luyện, Quỳnh Giao nhận
thấy hầu
như những cặp chị em hát song ca bài này đều hay và đẹp vì hình ảnh dễ
thương
nữa. Thí dụ như cặp Mai Hương và Bạch Tuyết, cặp Thái Hiền và Thái
Thảo, và
Quỳnh Giao cũng đã hát bài này với em gái Vân Quỳnh trong tape nhạc Jo
Marcel
năm xưa...
Nhắc
lại năm xưa, mình mới
nhớ rằng Tết Trung Thu nào các trường tiểu học cũng đều dùng Tiếng Sáo
Thiên
Thai làm nhạc nền cho các em bé gái nhỏ múa, kể cả em nhỏ này (là người
viết)
khi còn học lớp Năm. Ngày nay, nếu các em nhỏ của chúng ta vẫn được múa
hát
trên giai điệu ấy, có lẽ chúng sẽ tìm hiểu nhiều hơn. Và biết đâu lại
chẳng yêu
thích hơn trò dọa ma trong ngày Halloween!
Nguồn
Người Việt
Comments
Post a Comment