Les exclus du rêve américain

 Raymond Carver

 

 


 RAYMOND CARVER

 Những kẻ bị tống xuất ra khỏi giấc mơ Mẽo



RC đọc Anton Chekhov. Và ở Chekhov, ông tìm ra vị thầy. Vị thầy này đã từng viết cho 1 người quen, "Bạn biết không, đâu có bắt buộc phải viết về những con người khác thường". RC xoáy vào cái việc kể cuộc sống [sự hiện hữu] của những con người chẳng đòi hỏi điều gì lớn lao, vậy mà cũng đếch có được [1 điều gì bé tí!]. Vào thế kỷ 19, Thoreau viết, đa số sống những cuộc sống thất vọng trong thầm lặng, « La plupart des hommes vivent des vies de désespoir tranquille. » RC viết về sự thất vọng thầm lặng của những nhân vật mong một điều gì đó xẩy ra trong đời họ, nhưng biết tỏng ra rằng sẽ đếch có gì xẩy ra!
Có Hemingway trong RC, điều cũng chẳng có gì là ngạc nhiên, bởi vì ngoài cái chuyện tiểu sử có tí giông giống giữa hai người, RC đã đọc Ngư Ông và Biển Cả, như tất cả những người cùng thế hệ của ông. Và Hemingway đã từng viết 1 truyện ngắn tuyệt cú mèo, thứ thật “pur” [ròng], Con sông có trái tim kép, La Rivière au coeur double, kể, một người đàn ông đi câu. Độc giả chúng ta bèn nghĩ tới cái truyện ngắn, có cái tít nổ như....  văn của Sến, [ngửi khói hàng xóm đủ no, dù có rũ bụi tôi cũng đéo làm quen, tôi không thể gỡ cái hình tên Ngụy bắn Cách Mạng ra khỏi não.. ]: Chẳng ai nói cái đéo gì hết, Personne ne disait rien.

Cái truyện ngắn thần sầu của RC, Béo [Mập], được Enright khen hết lời, cũng được hai tác giả Thư Mẽo nhắc tới. Truyện ngắn thôi, TV post ở đây, sẽ dịch sau, cũng 1 cách khuyến mãi "giùm" 1 vị BVVC!

Enright viết:

Như tất cả những truyện ngắn của RC, Fat có vẻ đơn giản. Một cô bồi bàn không được nêu tên, kể với cô bạn, Rita, về chuyện phục vụ 1 ông khách mập. Cô thích thằng chả, dù phì lũ. Cô thích phục vụ ông ta. Cuộc quen của họ mặc dù bình thường, ngắn ngủi, và chỉ có tính giao tiếp, hình thức, nhưng thật là dịu dàng - và, như một truyện tình, nó xuất hiện là để chửi bố cái thế giới loài người còn lại vây quanh nó!
Ui chao, đọc 1 phát, là Gấu nghĩ ngay đến truyện  ngắn của... Gấu Cái!
Cái thứ truyện ngắn “viết như không viết”, về cái mảnh đất thần tiên Tara không còn nữa, hóa ra y hệt thứ truyện ngắn của RC: đầu vào thì nhỏ xíu như vết muỗi chích, như cái xước da, nhưng đầu ra, là hậu quả của cả 1 cuộc chiến tàn nhẫn, dã man...
Thảo nào H/A phán, hay hơn cả Cô Tư, vì nó rất tự nhiên.
Cái gọi là tự nhiên, là cái viết mà như không viết, nhưng, để có được như vậy, là nhờ cái nền của nó, là cái xã hội Ngụy, bị VC kết án tử.
Một tí tỉ tì ti tình mà cô bồi bàn cảm thấy – cái khoảnh khắc mà cô gật gù, thằng chả mập này cũng đường được - mới nhức nhối làm sao, khi, sau đó, vào buổi tối, khi cô ở trên giường với Rudy, bạn trai của cô: Đúng là cái cảm tưởng, lén chồng, lên sân thượng “ngắm trăng sao", của người đàn bà ngoại tình của Camus: giá mà có tí ti thay đổi, nhỉ?

Raymond Carver's 'Fat' is simple but deadly, says Anne Enright

Giản dị, nhưng chết người, đó là truyện ngắn Fat, của RC

“Fat" is a great example of how little a short story has to do in order to work – the entry wound is so small, you could say, and the result so deadly. Like many of Raymond Carver's stories, this one seems very simple. An unnamed waitress tells her friend, Rita, about serving a very fat customer. She likes the guy, despite his girth. She likes serving him. Their relationship, though ordinary, and brief, and formal, is quite tender – and, like a love story, it happens in the face of opposition from the rest of the world. The small love the waitress feels – this moment of empathy she has for the fat man – becomes briefly amazing later that evening, when she is in bed with her boyfriend, Rudy, and the waitress is left with an uneasy, hopeful intimation of change.
I ask often ask students to read "Fat" because it also seems to talk about what a story is. A story is something told – as the waitress tells her friend Rita about the fat man – it is something that really needs to be said. But though we feel its force and resonance, it is often hard to say what a story means. The most we can say, perhaps, is that a short story is about a moment in life; and that, after this moment, we realize something has changed.

Carver coi câu của Pound như là 1 thứ kinh nhật tụng:
“Thơ, ít ra thì cũng phải cố viết cho thật bảnh như là văn xuôi”! 
(1)

Carver's Poems

WINTER INSOMNIA

The mind can't sleep, can only lie awake and
gorge, listening to the snow gather as
for some final assault.

It wishes Chekov were here to minister
something-three drops of valerian, a glass
of rose water-anything, it wouldn't matter.

The mind would like to get out of here
onto the snow. It would like to run
with a pack of shaggy animals, all teeth,

under the moon, across the snow, leaving
no prints or spoor, nothing behind.
The mind is sick tonight.

INSOMNIE D'HIVER

L'esprit ne peut pas dormir, ne peut que rester eveillé
à se goinfrer, écoutant la neige se rassembler
comme pour un ultime assaut.

II voudrait que Tchekhov soit là pour lui administrer
quelque chose - trois gouttes de valeriane, un verre
d'eau de rose - n'importe quoi, ca lui serait égal.

L'esprit voudrait sortir d'ici,
s'en aller dans la neige. II voudrait galoper
avec une meute de bêtes hirsutes, tous crocs dehors,

sous la lune, à travers la neige, ne laissant
ni traces ni furnées, ne laissant rien.

Mất Ngủ Mùa Đông

Cái đầu đếch ngủ được,
Thế là cứ nằm tỉnh queo, mắt thao láo,
thèm ngủ như thèm ăn, nghe tuyết tụ tập cho 1 trận tấn công sau cùng
Tôi thèm có Chekhov ở đây, để mời ông ta 1 cái gì đó – ba giọt rễ cây nữ lang, ly nước hồng –
hay bất cứ cái gì, chuyện đâu quan trọng.
Cái đầu chỉ muốn thoát ra
Ra ngoài tuyết.
Nó muốn chạy, phi, cùng với cả 1 băng thú vật, răng nhe hết cả ra, dưới trăng, suốt dải tuyết, chẳng để lại cái gì phía sau, vết chân, mùi thú, chẳng gì hết.
Cái đầu đêm nay bịnh

Note: Nhân nhắc tới Mùa Đông, GCC mới mò ra, trong cái kho sách báo, tính đốt bỏ, thay củi, [đốt nhiều rồi, chưa hết!], sau mấy lần dọn nhà, 1 số báo cũ Người Nữu Uớc, về Mùa Đông, thật tuyệt.

Có bài điểm “Nói đi hồi ức”,  Speak, Memory, của chính tác giả của nó, là Nabokov.
Bài viết thật hách, làm GCC này nhớ…. Sến, nhưng ông này hách thì lại được.
Cùng mấy truyện ngắn thật tuyệt về Mùa Đông, trong có truyện “Nhặt Lá Bàng” của…  Nhất Linh, ấy chết xin lỗi, của Tolstaya!

V/v hách.
Nabokov “chửi” đám phê bình, dám so sánh ông với Conrad.
Làm sao so Conrad với...  sư phụ của...  Sến được:
To bring up Conrad's case in reference to Nabokov's novels written in English ("The Real Life of Sebastian Knight" and "Bend Sinister") would mean missing the point of the latter's achievement. Conrad-whose English style, anyway, was a collection of glorified clichés-had not had twenty years of intense participation in Polish literature behind him when he started on his British career. Nabokov, on the other hand, when he switched to English, was the author of several novels and numerous short stories in Russian, and indeed had gained a lasting place in Russian literature, despite the fact that his books were banned in his mother country.

Bài Nabokov tự thổi mình, viết năm 1950, chưa từng được cho đăng, có lẽ ông cũng còn tí "nhân hậu", thấy "tởm" quá chăng?
Hà, hà!
Bởi vì với riêng GCC, Nabokov không so được với Conrad. Ông không có lòng nhân hậu để mà đau nỗi đau của kẻ khác, và viết ra 1 tác phẩm như Trái Tim của Bóng Đen.
Nỗi đau của Nabokov là nỗi đau con nhà giầu, đau thế!

*

The New Yorker, 28 Dec & 4 Jan, 1999

*


*

Nói, RC kiệm lời, dùng tí chữ nói thật nhiều, là cũng chỉ nói được 1 tí về văn của ông. Giới phê bình đều nhận ra điều khủng khiếp, ghê rợn, ở trong cái rất đỗi bình thường trong truyện của ông.
 Trong văn chương, nếu chi tiết không là Thượng Đế, thì là Quỉ, là vậy:
"At once ghostly and hard-edged, surreal, yet absolutely familiar. Carver's genius lies in his uncanny ability to take the commonplace and make you see it as if for the first time .... He writes of fearful matters: .. with a subtle compassion for the plight of ordinary men and women:'
-San Francisco Examiner

Thiên tài của RC nằm trong quái chiêu, biến điều bình thường, thành cái chưa từng thấy. Ông viết về những điều đáng sợ.... với lòng trắc ẩn tế nhị, về số phận của con người bình thường

Rất kiệm lời, nhưng chính là a xít, mà RC sử dụng, để khắc họa những bản vẽ của ông. Nói như Giacometti: cái thiết yếu, trái tim của sự vật, hoàn cảnh, không chi khác nữa, và nhất là, đừng tô hoa điểm phấn. Nỗi cô đơn, niềm âu lo, khắc khoải thấm mãi vào những trang sách đặc sệt, gây say như 1 thứ rượu trắng. Nhận xét, cực đúng, và trắc ẩn, nhân hậu với những số phận, với những con người tàn tật, một thứ văn phong trinh nguyên luôn đòi hỏi hỏi trinh nguyên hơn nữa: trở thành1 thứ nghệ thuật khắc họa, nghệ thuật mini, 1 thứ siêu nghệ thuật.
RC với nhiều người, trên tất cả, là 1 trong bậc thầy của truyện ngắn Mẽo, the “short story”. Người Mẽo, tất nhiên, đếch khám phá ra thể loại này. Những người Âu Châu, đặc biệt là Guy de Maupassant, đã sử dụng trước họ, nhưng đây là 1 thể loại rất phát triên ở Mẽo. Và RC đẩy nó tới thượng thừa, thành nghệ thuật của những mẩu đoạn thật ngắn gọn, súc tích: Những bản văn của ông thì như những vi-nhét (vignettes), với những mẩu đầu của những đối thoại, và những hình ảnh mạnh, bắt đầu bằng vài đoạn mãnh liệt và 1 cái giọng thật đúng, và bằng 1 thứ văn phong trần trụi.
Thế giới của RC, là những con con người nhỏ bé của thường nhật, không hẳn những losers [những kẻ thua], nhưng mà là những ratés [những kẻ thất bại, hỏng giò, hỏng cẳng], những người mà chúng ta thường phán, “thằng đó có làm cái chó gì đâu”, hoặc “nghĩ đến nó làm cái chó gì!”.

Ainsi dans une nouvelle dont le titre, comme le texte, est magnifique, Tais-toi, je t'en prie, un homme tente d'obtenir de sa femme l'aveu d'un adultère qu' elle aurait commis quatre ans auparavant. Tais-toi, je t'en prie sonne comme le cri de toute l'oeuvre de Carver, et donc le cri de Carver lui-même.

Trong truyện ngắn, "Em làm ơn câm đi", một người đàn ông tìm cách khui lần cô vợ cắm sừng anh bốn năm trước đó. Em ơi xin Em câm đi là tiếng kêu thoát từ tất cả tác phẩm của Carver, và của chính Carver!

Chiều tối

Tôi câu cá 1 mình
vào buổi chiều tối mùa thu tiều tụy đó,
Màn đêm cứ thế mò ra.
Cảm thấy,
mất mát ơi là mất mát
và rồi,
vui ơi là vui,
khi tóm được một chú cá hồi bạc,
mời chú lên thuyền
nhúng 1 cái lưới bên dưới chú.
Trái tim bí mật!
Khi tôi nhìn xuống làn nước xao động,
 nhìn lên đường viền đen đen của rặng núi
phiá sau thành phố,
chẳng thấy gợi lên một điều gì,
và rồi
tôi mới đau đớn làm sao,
giả như sự chờ mong dài này,
lại trở lại một lần nữa,
trước khi tôi chết.
Xa cách mọi chuyện
Xa cả chính tôi

Khi gặp BHD, Gấu nhận ra liền, tuổi thơ của thằng cu Bắc Kỳ, nhà quê, thấp thoáng ở trong dáng đi, nụ cuời ánh lên mầu da đen nhẻm cùng với chiếc răng khểnh của Em, là vậy.
Ngoài ra, còn là nỗi ước mong, BHD cầm giữ suốt cuộc đời còn lại của Gấu!
Hà, hà!
Nhưng, bằng cách nào mà BHD lại ‘thấu thị’ ra tất cả, và, bèn bỏ Gấu, và vừa đi vừa ngoái lại, lắc đầu:
Mi đâu có thương yêu gì ta! Mi thương một đứa con nít 11 tuổi, là ta đời thuở nào, và Hà Nội của mi ở trong con bé con đó! 

Khủng khiếp nhất, là, kể từ khi Gấu lấy một em "miệt vườn" làm vợ, cái xứ Bắc Kít trả thù mới tàn bạo làm sao: Ta nguyền rủa đời mi, hễ cứ gặp bất kỳ một em Bắc Kít, là khốn khổ khốn nạn, là bấn xúc xích, là đều nhìn thấy một BHD của mi ở trong em đó!

Cuộc tình chót đời, vào lúc sắp xuống lỗ, đơn phương, của Gấu, là... tưởng tượng ra 1 em Bắc Kít, lấy chồng ngoại, và khi được hỏi, tại sao không lấy Mít, và, tại sao không lấy 1 tên Bắc Kít, Em trả lời, tụi khốn đó đâu có biết trọng đàn bà, nhất là đàn bà đã có 1 đời chồng mất đi vì cuộc chiến!
Thế là Gấu bèn tưởng tượng tiếp, ta sẽ là tên Mít đó, tên Bắc Kít đó, và ta nói, ta yêu Em, và chắc chắn em sẽ tin.

Nói tiếng Vịt, tất nhiên:
Anh "thươn" EM!
[Em gốc “rau muốn”, thành “giá sống”, từ 1954]

Ui chao, Em tin thiệt!

Gấu nhận được cái mail sau cùng của Em, chắc là trong mơ, mới tuyệt vời làm sao:

Tui bận lắm, đâu có thì giờ rảnh mà trả lời mail của anh.
Nào chồng, nào con, nào công việc chùa chiền, nào.. ‘viết’ nữa.
Nhưng cũng ráng viết vài dòng… 

Ui chao GNV lại nhớ đến nhân vật của Camus, lo hết cuộc đời trần tục này, rồi nếu có tí dư, thì dành cho… trăng sao, và cho Gấu!

Tks. Take Care. Plse Take Care.

NQT

James Joyce có lần nói, tất cả các tiểu thuyết gia chỉ có mỗi một chuyện, và họ nói đi nói lại hoài, mỗi chuyện đó.
Gấu cũng đã từng bị mấy đấng độc giả quen biết phán, chỉ có mỗi chuyện Mậu Thân, đứa em trai tử trận, và BHD, kể đi kể lại hoài!
Tuy nhiên, quái đản nhất, là chuyện BHD: mọi cuộc tình của Gấu, đều chỉ để lập chuyện tình BHD!
Khủng khiếp quá.
Đúng là sự trả thù ngọt ngào, bi thương, và cũng dã man, tàn nhẫn, của xứ Bắc Kít!

*




Về tầm vóc của Carver, có lẽ lời ca ngợi xứng đáng nhất đến từ một tượng đài của văn học Mỹ Latin – Roberto Bolano – khi ông đưa ra lời khuyên về nghệ thuật viết truyện ngắn: “Hãy đọc Chekhov và Raymond Carver. Một trong hai người là nhà văn viết truyện ngắn xuất sắc nhất mà thế kỷ này đã sản sinh ra”. Phát ngôn này của Roberto Bolano là vào cuối thế kỷ hai mươi. Tôi không đặc biệt quan tâm đến thơ của Raymond Carver, nên không bình luận về những tương đồng nếu có giữa thơ và truyện ngắn của ông. Tuy nhiên, có một điều chắc chắn, Carver hết sức kiệm lời trong các truyện ngắn của mình, luôn dùng cái tối thiểu để nói cái tối đa.

Blog Gỗ Mùn

Nhân bài phỏng vấn – có nhắc tới GCC – liên quan tới Raymond Carver, TV giới thiệu bài viết, sau đây, trong cuốn Thư Mẽo, một cuộc du ngoạn trong văn học.
Bộ sách này có hai cuốn, Thư Mẽo,Thư Ăng Lê, gồm những bài viết ngắn về 1 số tác giả, thật tuyệt.

Một chi tiết rất quan trọng, về Carver, là, danh tiếng, tài năng, sự thành công, của ông, và của thể loại truyện ngắn ở nơi ông, nhờ rất nhiều ở tay biên tập ông, trên TV đã viết về chuyện này rồi.

Gỗ Mùn có vẻ như không đọc được thơ của Carver,  nhưng riêng với Gấu, thơ của ông có nhiều bài thần sầu, và, rất đỗi thê lương, và làm nhớ đến Nguyễn Tất Nhiên.
Có thể nói, hai ông này, 1 Mẽo, 1 Việt, giống hệt nhau, ở cái sự thất bại trên đường đời.

Như GCC!

Quái 1 cái, là cuối đời, GCC lại được cứu rỗi, đúng như tên 1 tác phẩm của tay Labro:
Té xuống bảy lần, đứng dậy tám lần,
Tomber sept fois, se relever huit fois

Tuyệt!

Lần thứ tám đứng dậy đó, là GCC!
Nguyễn Quốc Thái, Trùm Trình Bày, lần gặp Gấu ở Cali, Tháng Tám năm ngoái, lắc đầu, phán, không thể có 1 trường hợp nào quái dị như ông cả.
Té bẩy, mà đứng dậy tám, quả đúng là trường hợp của GCC!

Và đời cho mi điều mi muốn, thì cứ phán đại như thế?
Thì đúng như thế!

Thế thì mi muốn cái gì ở cõi đời này?
Muốn tự thổi mình, tự coi mình là 1 người “dấu yêu”,
biết mình được yêu,
cảm thấy mình là “anh yêu dấu”,
ở trên thế gian này

Vào tháng Một năm ngoái (1988), trong một câu lạc bộ xập xệ ở Luân Đôn, đám mấy đứa chúng tôi tụ tập để tưởng nhớ RC, và mỗi đứa đọc một cái gì đó. Vào một lúc nào đó, tôi bất chợt nhìn quanh và thấy, đứa nào đứa đó thì đều xụt xùi, trừ bà vợ góa của Ray, nữ thi sĩ Tess Gallagher, người yêu thương Ray nhất; bà làm tôi nhớ tới bà của tôi, khi ông tôi mất, đã lắc đầu quầy quậy, nhất quyết không nhỏ một giọt nước mắt nào. Tess biểu lộ vẻ trang trọng bằng thép, và, hơn thế nữa, một niềm vui. Và chính bà, lại xuất hiện, trong lời tựa cho tác phẩm của cả hai, tác phẩm cuối cùng, “Một con đường mới tới Thác Nước”, và trong những bài thơ sau cùng của Ray.

Tớ có cái may mắn
Tớ có 10 năm già hơn tớ, hay là bất cứ ai, có thể mơ ước.
Tí hạnh nhân trên chiếc bánh ngọt.
Đừng quên nó.

Thật căng, khi chiến đấu với rượu, để rồi 10 năm sau đó thua thuốc lá, nhưng trong cái rủi có cái may, bởi là vì 10 năm đó, tràn trề công việc, tác phẩm, và thật đúng là 10 năm tốt lành, 10 năm cảm thấy mình là một kẻ được yêu thương trên mặt đất, thật quá đầy đủ, chẳng ai trong số chúng ta được nhiều như thế, còn hơn cả sự mong mỏi của chúng ta nữa. RC là một nhà văn lớn, và như “Một con đường mới tới Thác Nước” kể cho chúng ta, tác giả của nó biết, ông ta là một con người thật may mắn.

“Hồi ức đếch cần để ý đến nơi chốn mà nó sống”, RC viết.
Hồi ức của một anh chàng thanh niên gầy gò, vui vẻ, bắt đầu, bằng cách chạy trốn tới khu Folies Bergeres, và sống sót nhờ cái thân thể khổng lồ, dơ dáy, nặng 300 pound của một mụ đàn bà vô gia cư đang hấp hối. Hồi ức của nỗi bất hạnh cũ xưa, và tình yêu điêu tàn huỷ diệt có thể truy đuổi, hành hạ, ám ảnh một con người hạnh phúc. RC chẳng bao giờ ngưng viết về nỗi bất hạnh cũ xưa [từ hồi nó mới bắt đầu, ở đâu đường Phan Đình Phùng gì gì đó!], nó huỷ diệt tình yêu, cuộc hôn nhân đầu của ông.
Những cú gọi điện thoại khùng điên trên máy trả lời điện thoại, những trận đòn bất thần trên phi cơ, sự mất tin tưởng ngay trong ý nghĩ về tình yêu, vấn đề tiến bạc, liên hệ, thật khủng khiếp, với mấy đứa con, [Ôi, con trai tôi hả? Hồi đó, tôi chỉ muốn nó chết/trăm lần, ngàn lần, những cái chết khác nhau), sự hung bạo xưa cũ, và sự thanh thoát mới mẻ sau đó đã tạo nên giọng nói thật riêng biệt của RC, và vũ trụ. Không có cái gọi là sự kiểm duyệt ở trong Carver, khiến ông trần trụi ra, phơi mình trước sự chỉ trích của giới phê bình, là đã viết 1 thứ “thơ danh sách”, nhưng thơ của ông, chính nó thừa nhận thực tại này, một thực tại âm u và và cồng kềnh của trái tim. Đây là một nhà thơ "thu gom" tất cả:

Điệu nhạc Rốc & Rôn xa xa
Cái xe hơi Ferrai đỏ ở trong đầu
Người đàn bà say
Đụng tứ lung tung trong nhà bếp
Tóm lấy hết, nhét vô thơ
Hãy sử dụng tất cả

Rải rác trong cuốn sách là những đoạn về Chekhov, dưới dạng thơ. Thành công của sự sắp xếp là, chúng dẫn dắt độc giả nhìn ra, ở trong tác phẩm của Carver, ở dạng kể lể nhất, hay trong dạng “khảm” của những bài thơ, ngay cả những bài trông có vẻ giống như là những truyện ngắn được cắt xén, chúng có được sự cộng hưởng thêm thắt vô từ hình thức của chúng. “Những cái móc treo” mô tả những khoảng khắc ác mộng tuổi thơ, sẽ ‘làm việc’ như là thơ xuôi, nhưng sẽ mất đi cái vẻ hình thức và xa cách của nó, giống như một sự nghỉ giải lao, giống như khúc lắng dịu trong 1 cuộc cãi lộn gia đình ở trong bài thơ, “sự im ả ngự trị căn nhà/khi chẳng một ai có thể ngủ được”
Trong hai bài thơ tiếp theo, “Phép Lạ”, về ông chồng nhà thơ bị bà vợ bạt tai trên phi cơ, và “Vợ tôi”, về vợ ông bỏ ông, chúng ta thấy cái ý tưởng “phải tính sổ” đời mình: Bây giờ/họ phải tính sổ, về cái vết máu/ trên cổ áo của ông chồng, về cái vết máu sẫm/trên tay áo của vợ”; ‘Bà vợ bỏ lại hai đôi vớ ny lông, và /cái lược chải tóc thất lạc sau giường… Chỉ có cái giuờng/ là có vẻ lạ lùng, và không thể nào tính sổ được’. Câu văn chứa đựng cả hai, ý tưởng về sự kể, và ý tưởng về sự cân bằng, về  tổng kết; rất nhiều bài thơ của Carver hình như đều sử dụng kể lể như là tiến trình để tiến tới sự hiểu biết, một thái độ ở đời, trước còn/mất, và ở dòng chót, là kết quả sau cùng.
Dòng chót, kết quả sau cùng, với Ray, là ung thư phổi. Chùm thơ chót tuyển tập, những bài thơ đủ mạnh để chuyển đổi cái chết không thể tránh thành nghệ thuật. Chúng chân thực rất đỗi tự nhiên, đến nỗi, thật nhức nhối khi đọc.

Cái khúc mở ra bài thơ “điều mà thằng cha tu bíp nói với tôi”, mà không khủng sao:

Ông ta nói coi bộ không khá
Ông ta nói, nhìn, là thấy hỏng rồi
Ông ta nói trước khi tôi đếm đến con số 32,
ở một bên phổi.
Thế là tôi đếch thèm đếm nữa.

Và đoạn cuối, mới tàn nhẫn làm sao: Tôi nhẩy cẫng trên đôi chân của mình/Tôi bắt tay ông đốc tưa vừa mới ban cho tôi một điều/trên đời chưa có ai cho tôi/Tôi có lẽ còn cám ơn ông ta ngay cả thói quen mạnh mẽ đó.

Nhưng, trong khi viết câu chuyện về cái chết của mình, thì cũng là viết về câu chuyện tình yêu của ông. Một bài thơ viết về hôn nhân, cuộc hôn nhân của Tess và Ray ở Reno, thành phố của những vụ ly dị và của những tay cờ bịch, ‘như thể chúng ta tìm ra câu trả lời/cho câu hỏi về điều gì còn lại/khi không còn hy vọng'. Có một bài thơ đặt tình yêu dứt khoát chống lại cái chết: ‘nói điều đó đi, chống lại/điều gì sẽ tới: vợ, khi mà tôi có thể, khi hơi thở của tôi, từng cú vội vã/có thể vẫn tìm thấy nàng’. Và có những bài thơ giã biệt, trong đó ít nhất có một bài, “Không Cần”, là một bài thơ lớn, hoàn thiện đến nỗi mà tôi thật chẳng muốn trích dẫn. Hãy đọc nó. Đọc mọi thứ RC viết. Cái chết của ông thật khó mà chấp nhận, nhưng ít ra, ông ta đã sống.
1989
Salman Rushdie: Quê Hương Tưởng Tượng, Imaginary Homelands (1)

*

Les exclus du rêve américain

RAYMOND CARVER

Những kẻ bị tống xuất ra khỏi giấc mơ Mẽo

Ainsi dans une nouvelle dont le titre, comme le texte, est magnifique, Tais-toi, je t'en prie, un homme tente d'obtenir de sa femme l'aveu d'un adultère qu' elle aurait commis quatre ans auparavant. Tais-toi, je t'en prie sonne comme le cri de toute l'oeuvre de Carver, et donc le cri de Carver lui-même.

Trong truyện ngắn, "Em làm ơn câm đi", một người đàn ông tìm cách khui lần cô vợ cắm sừng anh bốn năm trước đó. Em ơi xin Em câm đi là tiếng kêu thoát từ tất cả tác phẩm của Carver, và của chính Carver!

Les exclus du rêve américain

RAYMOND CARVER

Homme de peu de mots, c'est à l'eau-forte que Carver grave ses épures. Du Giacometti : l'essentiel, le coeur même des êtres et des situations, rien d'autre, surtout pas de festons brodes. La solitude, le désespoir, l'angoisse pénètrent ces pages denses et enivrantes comme un alcool blanc. Justesse d'observation, sympathie envers d'infimes protagonistes humains, tellement humains, une pureté de style toujours plus exigeante : de l'art minimal, du grand art en tout cas.
Raymond Carver, dans l'esprit de tous, est avant tout un des maitres de la nouvelle americaine, la short story. Les Américains, bien entendu, n' ont pas découvert le genre, des
Européens, et Guy de Maupassant particulièrement, l'avaient utilisé avant eux, mais cette forme est très developpée aux États-Unis. Or Raymond Carver excelle dans l'art des petites séquences concises : ses textes sont comme des vignettes, portés par des bouts de dialogue et des images fortes, qui démarrent avec quelques phrases puissantes au ton juste et au style dépouillé.
L'univers de Raymond Carver, c'est les petites gens et le quotidien, moins les losers que les ratés, ceux sur qui d' ordinaire on peut penser qu'il n'y à rien a dire. Ses décors sont souvent un peu sordides et il met en scene des serveuses, des employés, des ouvriers, leurs misères, leurs quotidiens : la tragi-comedic humaine. Il n'a pas eu besoin de parcourir la planète pour recréer ce monde sur le papier : il n'a eu qu'à regarder autour de lui.
Raymond Carver nait en 1938 dans l'Oregon, au nord-ouest des États-Unis, dans une famille ouvrière pauvre. Enfance plutôt malheureuse ; le père, adoré du fils, est alcoolique. Il emmène néanmoins le petit Raymond chasser et pêcher, et les souvenirs de Carver rappellent ceux d'Hemingway. Mais la vie est difficile.
Il n'a pas vingt ans quand son père tombe gravement malade. La même année, en 1957, il épouse une camarade de collège, qui, a seize ans, est enceinte de lui. Il commence des petits boulots tout en s'inscrivant en 1958 au cours de John Gardner au Chico State College de Californie. Un second enfant nait très vite. Difficile dans ces conditions de trouver le temps d' écrire, mais c' est toutefois ce à quoi le jeune homme aspire. Il réussit a voler quelques heures au quotidien pour plonger dans l'écriture.
Raymond Carver a lu Anton Tchekhov. En lui, Raymond Carver a trouvé un maitre, qui écrivait à un correspondant : « Vous savez, mon cher, il n'est pas obligatoire de parler de gens extraordinaires.» Carver s'attache à raconter l' existence de ceux qui ne demandent pas grand-chose mais ne l'obtiennent même pas.
Au XIXe siècle, Thoreau avait écrit : « La plupart des hommes vivent des vies de désespoir tranquille. » Carver décrit le désespoir tranquille de personnages qui espèrent que quelque chose va se produire dans leur vie mais savent que rien ne viendra. Il y a de l'Hemingway chez Carver également, ce qui n'est guere étonnant car, outre quelques similitudes biographiques, il a lu l'auteur du Vieil Homme et la mer comme tous ceux de sa géneration. Or Hemingway a écrit une houvelle qui est un pur chef-d'oeuvre, sous
le titre La Rivière au coeur double et qui raconte tout simplement l'histoire d'un homme qui va pêcher. On pense alors à un texte de Carver au titre très parlant, Personne ne disait rien.
Ses personnages, Carver les connait. Mais cela n'aurait pas suffi à en faire un grand écrivain. Pour cela, il faut aussi le talent, et à force de travail, il l'acquiert, il l'affine et trouve la manière : une forme courte, et les mots, le ton qui accrochent d' emblée le lecteur. Il écrit et publie dans un premier temps de la poésie. Puis se lance dans l' exercice de la nouvelle, dont certaines sont éditées au début des années 1960. Dans les années 1970, son style est établi et il définit ce qu'il appelle ses obsessions : les vies « les plus simples et les plus ordinaires, et pour cela, les plus terribles » : ce qu' on a appelé l'Amerique minimaliste. En 1976, il se fait connaitre par un recueil de trente-deux short stories, composé de textes dont certains déjà parus dans la revue Esquire, Tais-toi, je t'en prie (Will you Please Be Quiet, Please?), pour lequel il recoit le National Book Award. II travaille désormais avec les meilleurs directeurs littéraires du moment, dont Gordon Lish : on soupconne même l'un d' entre eux d' être son nègre, mais cela reste une rumeur ... II apprend à écrire de manière de plus en plus laconique, ayant fait sien le discours de Lish sur l' écriture : si l' on peut écrire en cinq mots ce que l' on a exprimé en quinze, il faut n' en utiliser que cinq !
Son chef-d' oeuvre viendra en 1981, sous le titre Parlez-moi d'amour (What we Talk About when we Talk About Love), qui sera suivi par Les Vitamines du bonheur (Cathedral, 1984) et Les Trois Roses Jaunes (Elephant, 1988).
Serveuses, en americain, se dit carvers, de to carve, qui signifie couper. Raymond Carver coupe effectivement, va au plus serré, avec dureté mais non sans humour. C'est un conteur d'histoires. Ainsi, dans Obese, une serveuse de restaurant raconte l'existence d'un homme si gros qu'il parle de lui à la troisième personne. À la place de : «Je veux un sandwich », il commande : «IIs veulent un sandwich. » Puis elle conclut son histoire par cette phrase : «Je crois qu'il va m'arriver quelque chose », et bien entendu il ne lui arrive rien.
Carver sait remarquablement saisir des moments de vie. II sait nous amener à nous interesser à ses héros de la quotidienneté, et à eprouver à leur égard beaucoup de simpathie, car au fond, s'ils ne sont comme lui, comme nous, que des petites choses, c' est bien cette addition de molécules qui constitue l'humanité. D'où l'émotion, amplifiée par le fait que Carver raconte ses petites histoires sans détour. En quelques lignes, le décor est planté.
« Un vieux break aux plaques du Minnesota se range dans le parking en face de la fenêtre. II y a un homme et une femme à l'avant, deux garcons à l'arrière. On est en juillet et il fait dans les quarante. Ces gens ont l'air crevé. J'entendais leurs voix dans la cuisine, j'entendais pas ce qu'ils disaient, mais en tout cas, ils s'engueulaient. Après, ils se sont tus et elle s'est mise à pleurer. J'ai filé un coup de coude à George, je me disais qu'il allait se réveiller, leur dire quelque chose, et que comme ca ils auraient honte et ils s'arrêteraient. Mais George, il est tellement con, il s'est mis à ruer et à gueuler. La femme s'appelait Miss Dinde et, plus tôt dans la soirée, elle avait braqué un pistolet sur un homme.»
Les nouvelles de Carver ressemblent à des tableaux d'Edward Hopper. Ses personnages, dans leurs décors de tous les jours, ne se parlent pas, ne se regardent pas. Et lorsqu'ils communiquent enfin, le résultat est dramatique.
Ainsi dans une nouvelle dont le titre, comme le texte, est magnifique, Tais-toi, je t'en prie, un homme tente d'obtenir de sa femme l'aveu d'un adultère qu' elle aurait commis quatre ans auparavant. Tais-toi, je t'en prie sonne comme le cri de toute l'oeuvre de Carver, et donc le cri de Carver lui-même. Ce qu'il attend de la vie, c'est un peu de repit.
On se souvient aussi de ce court dialogue, dans lequel perce tout l'art de Carver : « Monmariage venait de capoter et j'etais sans travail. J'avais bien une petite amie, mais elle était en voyage, si bien que j'étais dans un bar, devant un demi de bière. Deux bonnes femmes étaient assises à quelques tabourets du mien, et voilà qu'une des deux s'est mise à me parler: "Vous avez une voiture ? - Oui, mais je l'ai pas", j'ai dit. La voiture, c'est ma femme qui l'avait. »
II est étonnant de constater qu'au début du siècle les Etats-Unis ont produit des écrivains dont l'ambition était d'embrasser le monde, de raconter les grands changements, l'industrie, l'argent, et que, cinquante ans plus tard, ce sont les petites vies de chacun qui ont nourri leur littérature. Car Carver représente incontestablement un tournant dans l'histoire des lettres américaines et il est sans doute l'héritier direct d'Hemingway. S'il n'a jamais eu le souffle nécessaire à l'écriture d'un grand roman, c'est un choix qu'il a tenu et assume. II faut préciser toutefois que si Raymond Carver a connu de son vivant tous les honneurs, prix littéraires, postes prestigieux a l'université, il ne s' est jamais remis de la difficulté de vivre de l' enfance. Dès 1968, il commence à boire plus que de raison. Dans les années qui suivent, il est regulièrement incapable de faire ses cours. En 1976, lorsqu'il accède à la notorieté, Raymond et sa femme sont séparés et lui quatre fois hospitalisé pour alcoolisme. II est rarement en état d'écrire. Jeune, Raymond Carver porte dejà des marques sur le visage, le front est prématurement ride et son regard témoigne d'un caractère obstiné tout en exprimant quelque chose comme du désespoir, On sent qu'il a passé sa vie à se battre, en lutte permanente contre la misère d'abord, un mariage prémature, l'alcool. À la fin de la décennie toutefois, son état s'améliore et il s'installe avec une nouvelle femme, dont il a fait la rencontre en 1977, la poétesse Tess Gallagher. Cête a côte, ils écrivent et bientôt Carver voit son talent pleinement salué. II est célèbre comme le maitre de la nouvelle et le tenor de l'écriture minimaliste, et abondamment étudié dans les universites et les laboratoires d' écriture. Mais, en 1988, alors qu'il est recu, en mai, au sein de l'Académie américaine des arts et des lettres, il meurt, en aout, d'un cancer du poumon. II n'a que cinquante ans. II venait de se marier et d'acheter une maison à Port Angeles. Pas plus que ses personnages, il n'aura éte doué pour le bonheur. On pense au début d'une de ses nouvelles : «Carlyle était dans le pétrin. » Ces quelques mots disent tout Carver. II a introduit dans la littérature la vie des gens qui sont dans le pétrin.

 


Comments

Popular posts from this blog

30.4.2015

Nguyễn Ngọc Tư